Utkarsh Education is an online platform where you may study about B.Ed., M.Ed. and other educational field.
June 13, 2022
Intelligence
June 10, 2022
Creativity { Part 2 }
Creativity
Steps or Stages of Creative Thinking Process
Unlike many psychometrists and educators, those who theorize about the thoughts and emotions involved in creativity are generally not bound by the creativity-equals-divergent thinking assumption. Instead, they look at broader aspects of human functioning Wallas (1926) described the process as consisting of four stages, i.e., preparation, incubation. Inspiration or illumination and verification or revision.
(a) Preparation
It is the first step in which a problem is investigated in every possible way, It means the conscious work on the problem is initiated and continued till the problem solver familiar with the various features of the problem. Here the problem is analysed and the stage or plan of action is set for its solution. The facts and materials relevant to the problems are collected or gathered for solving the problem in hand. But sometime it so happens that without solving the problem the thinkers keep aside the problem for the time being and do some other activities.
(b) Incubation
In the second stage no conscious thought is given to the problem but the ideas and materials collected in the period of preparation are somehow stored below the conscious level of the psyche. This is the stage of no work or rest period. But somehow the mind continues to search or experience clue to the solution of the problem.
(c) Illumination
During this stage the 'Aha' feeling is suddenly experienced, often unexpectedly This means a sudden appearance of the solution of his problem comes to the mind.
(d) Verification
The final stage is verification. When the new idea is evaluated on the basis of its creator's own standards which may be sharply different from the public and criticism starts. Here the idea which appeared through insight may be considered as the correct answer. In case it does not work out. fresh attempts are made to solve the problem.
Dimensions of Creativity
⇒ According to Guilford there are four creative thinking abilities: fluency, flexibility, originality and elaboration. The intellectual operation for these abilities is divergent, and it can apply all content areas Generally creativity test (verbal or non-verbal) measure all the above dimensions of creativity. Let us now try to illustrate the above dimensions one by one:
(i) Fluency
Researches in the field of creativity have revealed that highly creative persons are thought to be more fluent in their thinking and able to generate alternative ideas in great variety and large quantity. Examples of this competency include writing large number of acceptable plot titles for untitled literary works and imagining many consequences of a change in the environment or in the conditions of life (e.g.. suppose the world's supply of oil would dry up: list as many consequences as you can imagine). This is called ideational fluency because it denotes skills in generating quantities of ideas in a language context. But associational fluency is the ability to produce many relationship or meaningful associations with a given idea. It is evident by the quantity of synonyms a person can attach to any familiar word that has many meanings or it characterises thinking by analogy. Similarly, expressional fluency refers to skills in Juxtaposing words to meet sentence structure requirements. It is the production of alternative organised thoughts. A sequence of words in a sentence represents a thought system.
(ii) Flexibility
The skill of being to able discontinue an existing pattern of thought and shift to new patterns or shifts from one set of assumption or approach to another is called flexibility. Spontaneous flexibility deals with changes in direction of thinking when a person is not instructed to do so. For example, in listing the various uses of a brick, the flexible individual tends to produce ideas relating not only to the weight of the object but also to its size, colour, shape, texture and so on. Adaptive flexibility deals with changes in direction of thinking to solve problems. In this case content is figural, such as geometric forms which the persons use to make as many objects as possible.
(c) Originality
The process of originality is on products that are unexpected and sometimes amusing. It is found out that divergent production is the generation of logical alternatives to fit the needs of given information and that logical alternatives depend upon the original ideas of the person concerned. Thus creativity is the process of originality, uniqueness and even sometimes idiosyncratic ways of doing things or showing problems.
(d) Elaboration
Elaboration is seen in facility in giving details to round out a complex innovation, such as an organised plan or how much skilled in planning and organization. For example, a person demonstrates the ability to fill in all of the various details necessary to make a briefly outlined project depends upon the elaboration.
Identification of Creative Individuals
Creativity of an individual can be seen in the interaction of his intellect personality, motivation and the biography although its distribution is neither equal or universal. Researches in this regard have proved that creative potential are unique and divergent in nature rather than associating with welligence. The identification of creative potential depends upon the following measures :
(i) By observation of behaviour,
(ii) Through rating scale and attitude scales,
(iii) By the help of interview/asking questions informally,
(iv) By the help of situational tests. interest inventories. aptitude test projective techniques and personality test, etc.
(v) By studying the cummulative record, if maintained about the individual, and
(vi) By the help of standardized tests along with creativity tests.
Factors Affecting/Hindering/Obstructing or Impediments to the Promotion of Creativity
There are different factors which obstruct or block creativity development. These are the following:
(a) Partiality or Negative Treatment of Parents
It is found out that there is a difference in treatment from the parents with regard to facilities to boys and girls at home. The boys are provided with more opportunities, encouragement and positive attitude rather than girls, hence, creative development is suppressed and not nurtured from the very beginning.
(b) Unfavourable Home Conditions and Unfavourable Attitudes Towards Children
It is a fact that home is the child's first environment and a can help the child to do and undo everything when he/she is capable of doing the things. But broken home, discouragement. authoritarian discipline and not providing proper play equipments at the time of childhood and obstructive social anitudes and lack of rewards discourage creativity among children.
(c) Lack of Stimulation and Unfavourable Environment
Even though the foundations for creativity are made from the very beginning of the early childhood stage yet its development must be stimulated in the later stage. But it is noticed that due to lack of stimulation and congenial environment, the development of mental flexibility or divergent thinking is stopped. Thus, unfavourable environmental conditions have been found to influence the work of the creative person and offers less stimulation to foster creativity than the congenial atmosphere either at home or school.
(d) Socio-economic Status and Family Size
Socio-economic condition of the family is responsible for affecting creativity among the children. The children of lower income group experience authoritarian and lack of opportunities to express their individuality and to foster creativity. Similarly in large families it is found out that children's needs are not properly gratified due to less favourable conditions at home which hamper the development of creativity.
(e) Inability to Detect Creativity in Time
Generally there are different procedures to identify creativity But sometimes it is not noticed early and too late for stimulation for full development of these potentials. Hence, creative potential is affected and not nurtured property.
(f) Unfavourable School Conditions
Next to home the child spends at least eight hours a day in school. If the school conditions are unfavourable, the stimulation to promote creativity provided by a favourable home environment is a waste. Sometimes it is marked that authoritarian teaching-learning, too much memorisation too much dependence on text-book and curricula defective system of examination, overcrowded class, lack of co-curricular activities, lack of initiative of the teacher in the school, strict discipline and discouragement of anything that does not face within the prescribed pattern are responsible for hindering the path of creativity.
(g) Unwilling to Take Risk and Lack of Foresightedness
It is revealed that most of the children in schools are not ready to take risk and to do new work either due to fear or not having the foresightedness. This situation might have occurred either due to family background or because of school conditions although every student has some form of creativity or the other. Thus unsatisfactory conditions at home and school obstruct the promotion of creativity among our pupils.
Creativity
Creativity
Introduction
We encounter with increasingly complex problems in today's world. Success in the complex world depend on our ability to solve these problems. New discovery and development is possible only due to creative thinking. Thus, whatever good and beautiful that has survived through the passage of time in human civilization and culture, is designed and determined by the creative thinkers. Creativity, thus, the highest order of human potentiality of a country that contributes optimum growth and development, progress and prosperity, and nurtures the greatness and glory of a nation's destiny. The creative persons are really the assets of the nation and the greater the creative potential that a nation holds, the better it is exploited for the cause of the nation. Therefore, in the educational process we should develop the creative abilities among children.
Meaning/Defining Creativity
Creativity has many meanings, probably because it arouses interest among a wide variety of scholars-including philosophers, historians, educators, psychiatrists and psychologists who view it from their separate perspectives. Some think of creativity as personal idiosyncrasy while others associate it with special competency. Thus, creativity is that which appears new to every moment or it is the responses that are novel to the society as well as to the individual.
Drevdahl (1956) defined creativity as "the capacity of a person to produce compositions, products or ideas of any sort which are essentially new or novel and previously unknown to the producer".
Skinner defined the creative thinker is one who explores new ideas and makes new observation, new predictions and new inferences. Thus, creativity is the capacity or ability of an individual to create, discover or produce a new idea or object including the re-arrangement or reshaping of what is already known to him.
Koble (1958) defined as "creativity implies invention the uncovering of new facts or new relationships among new or old data.
Guilford (1960) said that "creativity refers to abilities that are most characteristics of creative people. Thus creativity refers to the abilities of individuals to create or produce results of creative nature.
Torrance (1962) defined creativity is the process of becoming sensitive to problems, deficiencies, gaps in knowledge, missing elements, dishermonies, and so forth".
McKinnon (1963) defined "creativity is a process extended in time and characterized by originality adaptiveness and realization".
Ausubel (1963) defined "creativity is a generalized constellation of intellectual abilities, personality variables and problem solving traits".
Thurstone defined creativity is an act of the thinker which comes suddenly to him and implies some novelty to him.
Tylor (1964) defined a process is creative when it results in a novel work that is accepted as tenable useful or satisfying by a group at a point in time.
Stein (1974) defined creativity is a process which results in novel work that is accepted as tenable or useful or satisfying to a group of people at some point in time.
Willach and Kogan (1965) defined creativity lies producing more associations and in producing more that are unique.
Thus for creativity there is no correct response it is new or original and unique. It is the capacity or ability of an individual to create, discover or produce a new idea or object including the rearrangement or reshaping of what is already known to him.
Baker (1962) defined creativity as bringing about notable changes in things, thoughts and social structure through action thinking which results in a situation not previously known to us.
Vernon (1967) considers creativity mainly as "on ability and a form of cognitive activity. According to him, creativity means the abilities and personality characterstics that underline the production of artistic or scientific work which is generally recognised as creative and original.
The creative person is a divergent thinker. He discovers or offers uncommon thoughts or ideas, unexpected suggestions and unconventional views. Andrews (1961) defines a creative person has a positive self-integrating force, a process of self actualization and expression of being. Creativity in terms of product refers to the capacity of individual by which something new is produced, ie an idea or an object including a new form or arrangement of old elements. Creativity in terms of process refers to the act of mind, that calls into play, motivation. perception. learning and thinking. According to Rogers "the creative process is the emergence in action of a novel relational product growing out of the uniqueness of the individual on the one-hand and materials, events, people or circumstances of his life on the other". A creative environment is that which motivates a person to produce new ideas, patterns or relationships. Rogers also mentioned four environmental conditions that may foster creativity. Le., accepting the individual as of unconditional worth. providing climate free from external evaluation, understanding the child empathically and providing psychological freedom.
Nature of Creativity
The following are the nature of creativity :
(a) Creativity is universal : Creativity is not confined to any individual groups of individuals, caste, colour sex or creed. It has no boundary of age. location or culture. It is applicable to all stages of education and universal in nature.
(b) Creativity abilities are natural : It is not surrounded and developed With artificial and forceful situation. It can be nourished and nurtured by training and proper education. It is both innate and acquired.
(c) Creative expressions are new or novel : All individuals are creative in diverse ways and in different degrees. It is not restricted to a chosen few. It brings newness or novelty in the system or something new into being. The emphasis is on the newness and lack of previous existence of the idea or product.
(d) Creative expressions are wider in scope : It has no limit or boundaries. It is a kind of adventurous and open thinking. It covers multifarious human accomplishments and all fields of human life.
(e) Creative expressions carries ego involvement : No one other than the creator can experience the warmth. happiness and satisfaction which he receives through his creation. The creator takes pride in his creation and hence makes ego involved statements like it is my idea and I have solved this problem, etc.
(f) Creative abilities are not completely spontaneous rather it requires constant understanding discipline hardwork and patience to produce something new and unique. It is a kind of adventurous thinking and a departure from the closed thinking.
(g) Creativity is the ability to go beyond the immediate solution, redefine the problem or some part of it and unusual ideas and new approach to the problem. It Involves many abilities like fluency, flexibility originality and elaboration.
Characteristics of a Creative Person
(a) Strong momory powers and full of new ideas about things;
(b) Tendency to evaluate the ideas and actions of sell and others;
(c) Flexible and open minded;
(d) All the four qualities like originality. fluency. flexibility and power of elaboration;
(e) Sensitivity to problems, openness to new ideas and experiences;
(f) Curiosity and having intellectual persistence;
(g) Tendency to seek challenges and manipulative ideas;
(h) Prefering complex ideas and tolerance for ambiguity;
(i) Commitment to work and inclination to take risk;
(j) Resourceful, adventurous and extrovert, and
(k) More perseverance and less traditional-bound.
Torrance indicated that a creative person is a (i) divergent thinker: (ii) forming ideas or hypothesis-concerning problem; (iii) testing these hypothesis and communicating the results, (iv) capable of modifying and retesting the hypothesis, (v) original, useful and socially accepted abilities and (vi) development of novel approach to solve problems.
The researchers in their findings concluded the following behavioural characteristics of a creative person :
1. Flexible and open minded
2. Suggest better ways of doing a job
3. Originality of ideas and expression
4. Ability to use material, words or ideas in new ways
5. Bold and emotionally sensitive, resourceful, radical or a sense of adventure and curious nature
6. A high degree of awareness, enthusiasm and concentration
7. Self-discipline and capacity to integrate things
8. Respect for the opinions of others
9. Humorous, playful. dominant and self-assertive
10. Lack of rigidity, high values, intolerant for injustice, enjoy strange ideas, rich imagination and expressive
11. Need for autonomy and have high aspirations
12. Sense of self-confidence and reserve and
13. Venturesome and pursuit of self chosen interests
June 03, 2022
Adjustment and Maladjustment
Adjustment and Maladjustment
Meaning of Adjustment
The concept of adjustment is as old as human race on earth. From the very beginning of the period of Darwin the concept was used purely in biological sense. But man as a social animal not only he is to adapt to physical demands but also adjust to social pressures. Thus the concept of adjustment is not simple as adaptation. Psychologists and scholars differ considerably in Interpreting its meaning and nature and defined adjustment as follows:
1. According to Coleman adjustment is the "outcome of the individuals attempts to deal with stress and meet his needs to maintain harmonious relationships with the environment".
2. According to Smith, "A good adjustment is one which is both realistic and satisfying. At least in the long run, it reduces to a minimum the frustrations, the tensions and anxieties which a person must endure".
3. According to Gates and Jersild the "term adjustment is a continuous process by which a person varies his behaviour to produce a more harmonious relationship between himself and environment".
4. According to C.V. Good "adjustment is the process of finding and adopting modes of behaviour suitable to the environment or the changes in the environment".
5. According to Shaffer "adjustment is the process by which a living organism maintains a balance between its needs and the circumstances that influence the satisfaction of these needs".
Psychologists have interpreted adjustment from two points of views, l.e.. Adjustment as an achievement and Adjustment as a process.
Adjustment as an achievement means how efficiently an individual can perform his duties in different circumstances.
Similarly, adjustment as a process is of major importance for psychologists, teachers and parents and describes the ways and means of an individual's adaptation to himself and his environment without reference to the quality of such adjustment or its outcome in terms of success or failure. It only shows how an individual or a group or groups of people can cope up under changing circumstances otherwise known as adjustment as a process.
Thus we see that adjustment means reaction to the demands and pressures of social environment imposed upon the individual or it is not only the process of fitting oneself into available circumstances but also the process of changing the circumstances to fit one's needs.
Characteristics of Adjustment
In the above definitions, the following characteristics have been enumerated or stated.
1. Adjustment is the process of need reduction.
2. Adjustment is the interaction between an individual and with his environment.
3. It is a harmonious relationship between person and the environment. The degree of harmony depends on two things-(a) Certain potentialities within a person and (b) Character of environment. her mo
4. It is an interaction between a person and his environment.
5. Adjustment brings happiness, efficiency and some degree of social feelings.
6. Adjustment depends on external and internal demands. These are social, psychological and physiological needs of an individual.
7. Adjustment maintains physiological and psychological balance that influences the satisfaction of those needs.
8. Adjustment is a satisfactory relation of a person to his environment (physical, social and psychological.)
9. Adjustment refers both to a process and to a state.
10. The state of a person refers to a harmonious relationship between him and the environment.
Meaning of Maladjustment
Maladjustment refers to the failure of the individual to adjust to the needs of self and demands of the environment. It can be judged from the behaviour of an individual shown in a given situation. Thus the pattern of behaviour is not conformity with the social and cultural patterns or within the range of the culturally permissible patterns at home or in the school or in the community is called maladjusted behaviour. These children are unmanageable in the home, causing difficulties for the parents and siblings. They are problem creators in school, retarded in educational achievements, destructive, quarrelsome and often socially immature. These children are sometimes called emotionally disturbed or socially unacceptable or delinquent or having psychological instability and require special educational treatment in order to develop their personal and educational readjustment. Thus, maladjustment refers to a disharmony between the person and his environment.
Causes of Maladjustment
There are numerous factors in home, society and school which leads to maladjustment in addition to the physical, psychological and psycho-social factors. Let us now discuss the factors contributing to maladjustment.
1. Physique
The physique and appearance play an important role in the social development of the child. Inadequacy of the biological structure and nervous system very much influences the adjustment of the individual. Eysenck is of the view that the tendency of maladjustment is to some extent genetically determined. Physical disabilities develop a number of problems resulting in maladjustment.
2. Long Sickness and Personal Inadequacies
When a child suffers from long diseases or sickness his/her social development and academic achievement in school suffers a lot. He/She feels perplexed and frustrated. This situation leads to maladjustment. Similarly there are ambitious parents who decide the goals for their children without understanding the mental status and abilities. This may frustrate the child and he/she may commit many mistakes which ultimately affects his stability.
3. Parental attitude and Broke" Home
Today the parents fail to give the child the love, affection security, acceptance and direction that he/she needs to develop adequately. Besides, there are rapid social and economic changes taking place and the old practices are being replaced by new ones. If the parents are unable to fulfil the needs and show lack of affection then it may lead to maladjustment. Similarly children in broken homes and conflicting family, do not get the affection, security and guidance which affect the mental stability of the children.
4. Poverty and Illiteracy
It is true that due to poor home condition the parents cannot fulfil the legitimate needs of their children which may lead to maladjusted behaviour. Similarly, illiterate parents sometimes may not give proper guidance and help to the child which are certainly required for smooth running of his/her life. This may also create confusion and conflict which may lead to maladjusted behaviour.
5. Acceptance of Social Values
There exists the reciprocal relationship between a person and the society in which he/she lives. He/She must adhere to the values and norms prescribed by the society. If the social values are maintained, the individual will be given the status of a normal person. But sometimes the individual is unable to cope up with the societal values which may lead to misunderstanding and turn to maladjusted behaviour.
6. Class Differences and Religious Practices
In our country it is a fact that there are privileged and underprivileged people living with different beliefs, habits. practices and thinking. Because of these differences, differential treatment are given to the children of different communities which may consequently lead to maladjustment.
7. Teacher and Curriculum
Teachers are the pivot in the school. They can either make or mar the nation if they so desire. But it is noticed that most of the teachers in the school are ill-trained and commit blunders in handling children and their problems. Similarly the needs of the children are not met in the present day curriculum effectively and also do not cope up with the changing environment. Thus this situation creates tension and anxiety in children which leads to maladjusted behaviour.
8. Classroom Climate or Unfavourable Atmosphere in the School
Classroom climate and unfavourable atmosphere in the school may create emotional tension and problems among the students which may ultimately lead to maladjusted behaviour. In the research study it is found out that authoritarian administration affects the mental health adversely and negatively and develops the feeling of inadequacy and incompetence which ultimately results in maladjusted behaviour.
9. Rigid Discipline, adverse report, discrepancy, lack of recognition, present day examination pattern and lack of guidance, etc., also develop the maladjusted behaviour among the children.
10. Unfulfilment of Need
If the needs of the children are not gratified then it may lead to frustration which ultimately affects the pattern of adjustment. This situation may develop, maladjusted behaviour among the children.
Symptoms of Maladjustment
An adjusted individual is able to make appropriate responses to overcome frustrating situations whereas the responses of a maladjusted person is inadequate and inappropriate, unable to resolve his internal conflict, partially successful in reaching his goals, lack of insight and potentialities and leads to abnormal emotional responses. The symptoms of maladjustment are the following:
1. Physical Symptoms: Stuttering, stammering. scratching head, facial twitching, biting nails, rocking feet and restlessness.
2. Nervours Disorders: Fears-anxiety, phobias. timidity, oversensitivity. Withdrawal-unsociability and solitariness. Depression-brooding and melancholy periods. Excitability-overactivity. apathy-lethargy, unresponsiveness and no interests.
3. Habit Disorders: Speech-stammering and defect in speech. Sleep-night terrors, walking or talking in sleep; Nail biting, indiscriminate eating, physical symptoms like allergic conditions.
4. Behaviour Disorders: Unmanageable-defiance disobedience, aggressiveness, destructiveness, cruelty, jealous behaviour, stealing and begging, truancy, violence, hyperactivity, negativism and sex disturbances.
5. Emotional Symptoms-Excessive worry, fear. inferiority, hatred, extreme timidity, persistent anxiety. conflict and tension.
6. Educational and Vocational Difficulties: Unusual response to school discipline, inability to concentrate and inability to keep jobs.
All these symptoms are the signs of maladjustment.
Methods of Adjustment or Defence Mechanisms or Mechanisms of Adjustment
When an individual meets with stress in the form of a conflict, frustration, anxiety or pressure, his immediate reaction is either to be aggressive or to be withdrawal type or play as a neutral role in order to reduce his mental tension and to balance in the society. These common ways which the individual use to defend or escape from conflicts is known as defence or adjustment mechanisms. The defence mechanism helps the individual to preserve him self-concept and to protect him from anxiety. Every individual uses these mental mechanisms or protective devices to some extent or the other to escape from conflict situation.
Any habitual method of overcoming blocks, reaching goals satisfying motives, relieving frustration and maintaining equilibrium is called adjustment mechanism. Thus, in order to lead a healthy, happy and satisfying life one has to learn the various ways of adjustment, i.e., coping with one's environment as effectively as possible. The methods used for keeping and restoring harmony between the individual and his environment can be grouped into two categories, l.e., direct and indirect methods.
Direct Methods of Adjustment Mechanism
This is the method by which the individual makes efforts to reduce/release his tension consciously. These methods are logical and rational in nature and employed intentionally in getting permanent solution of the problem faced by the individual in a particular situation. The following are the direct method of adjustment mechanism:
1. Removing the Difficulty/Hurdles
Here the individual tries to either remove or destroy all the barriers and difficulties which comes in his/her way to reach his goals.
2. Improving Efforts
When one finds it difficult to remove his/her barriers or solves his/her problems to cope up with the environment he/ she may attempt with a new zeal by increasing his/her efforts to overcome the difficulties. This activity develops confidence and improves his/her behaviour.
3. Change in the Working Pattern
When the individual sees that he/she is unable to remove or destroy his/her barriers, he/she thinks again about his/her approach and makes necessary changes in the means or path to achieve the goal/destination.
4. Adopting Compromising Means
For maintaining harmony between himself/herself and the environment one may change his/her direction of efforts by changing the original goal or may seek partial substitution of goal or may adopt compromising means to maintain harmony.
5. Substitution to Other Goals
In spite of the best attempts, sometimes it is found out that the individual fails to achieve his/her goal. If this situation occurs then the individual substitutes the original goals by some new goals, i.e., the person who could not become 1.A.S. Officer, may adopt the profession of teaching.
6. Withdrawal
There are many persons who do not like to face the confrontation and take risk in their life. They try to adjust by accepting defeat or withdrawing themselves from the situation to maintain balance in the environment.
7. Making Proper Choices and Decisions
When a person is confronted with two or more equally desirable goals he/she adopts the method of problem solving and starts analysing the total situation and tries to decide more rationally and logically the choices and decisions to achieve the goals.
Indirect Methods of Adjustment Mechanism
This is the method by which a person tries to seek temporary adjustment or makes an effort to reduce tension unconsciously. The following are the mental devices/ mechanisms in the process of one's adjustment to one's self and the environment.
1. Projection
Putting blame on others for one's failure is called projection. It means to project one's feelings, thoughts, and aspirations on external objects or in which the individual places the blame for his difficulties to others. By this mechanism the individual is able to direct his aggressive feelings towards others rather than towards himself. A student who has been caught in the examination for cheating may satisfy himself that others had also cheated. Similarly an individual who is lazy prefers to justify himself by declaring that he does not work because all others are not working.
2. Rationalisation
It means giving justification. This is a process of protecting our feelings of worth or self-esteem by giving desirable but untrue excuses. For example, the person who could not get the grapes, may say that 'grapes are sour' and he does not want to have them. A boy who is late for school finds many excuses, i.e., the clock was slow, breakfast was late or she failed just by two marks because the teacher had a grudge against her. A promotion is not received because the employer is biased.
3. Repression
It is a mechanism in which painful experiences, conflicts and unfulfilled desires are pushed down into our unconscious. In this way one unconsciously tries to forget the things that might make him anxious or uncomfortable. One tries to get temporary relief from the tension or anxiety by believing that the tension producing does not exist. A person who hates his father and a person who wished her mother dead, cannot express their feelings as they cause pain, shame or guilt. Such repressed desire or thoughts however do not remain hidden or permanently inhibited. They crop up nightmares, anxiety, reactions, stuttering and other nervous manifestations. Through repression a person conveniently forgets the things that might make him uncomfortable.
4. Suppression
In suppression we consciously decide to exclude an idea from our thoughts, our action and conversation whereas in repression painful and anxiety producing experiences are unconsciously and automatically excluded from the conscious thought process. Suppression is the wilful evasion of an irritating conflict, the conscious rejection of a painful experience or a deliberate attempt to forget a distasteful event.
5. Simple Denial
The easiest way of maintaining the balance of personality development is to deny the facts which could create conflict in the mind. When children are busy in play activities, if parents call them, the children will say they heard nothing. Adults are also not always prepared to admit their fault/failures frankly in their daily life. Denial helps to postpone facing a problem or a failure.
6. Compensation
This is a mechanism by which an individual tries to balance or cover up his deficiency in one field by exhibiting his strength in another field or try to overcome a failure or deficiency in one area through achieving recognition in another area. For example, an academically weak student may work hard and show his abilities in dramatics and compensate his failure, i.e., the boy who is weak in English compensates in math. Thus this is a mechanism which provides an individual with substitute satisfaction, when his actual needs are thwarted.
7. Sublimation
It is a mechanism of substitution by which an individual directs his energies and drives away from activities which are socially or morally unacceptable, towards those which are approved in order to satisfy a need. It is usually related to the sex drive, an individual who is unable to satisfy his sex needs would make up by reading romantic books, drawing romantic pictures or writing romantic poems. It is the mechanism in which all divisions of the psychic, i.e., the id, ego, and the super-ego work in concert with each other. An unmarried woman interested in children may give expression to her repressed marital urge by engaging herself in orphanage work or in any child welfare institution.
8. Identification
It is an adjustment mechanism which enables one to achieve satisfaction from the success of other people, groups or organisations. An adolescent who accepts a film star as his ideal tries to appear and act in the manner he has seen the star acting and students often identify themselves with their favourite teachers. As a result of this we adopt the mannerisms and habits of our favourite artists, teachers, friends and filmstars, in dress, in speech and in other styles of living.
June 02, 2022
เค เคญिเคตृเคฆ्เคงि เคเคตं เคตिเคाเคธ
เค เคญिเคตृเคฆ्เคงि เคเคตं เคตिเคाเคธ
เค เคญिเคตृเคฆ्เคฆि เคเคตं เคตिเคाเคธ เคी เคช्เคฐเค्เคฐिเคฏा เคा เคถिเค्เคทा เคธे เคเคนเคจ เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคนै। เคฏเคนी เคाเคฐเคฃ เคนै เคธे เคि เคฎเคจोเคตिเค्เคाเคจ เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค, เค เคญिเคตृเคฆ्เคงि เคเคตं เคตिเคाเคธ เคे เค เคง्เคฏเคฏเคจ เคो เคธเคฎ्เคฎिเคฒिเคค เคिเคฏा เคเคฏा เคนै। เคเคธ เค เคง्เคฏเคฏเคจ เคे เคเคงाเคฐ เคชเคฐ เคฏเคน เคตिเคฆिเคค เคนोเคคा เคนै เคि เคต्เคฏเค्เคคि เคी เค เคญिเคตृเคฆ्เคงि เคเคตं เคตिเคाเคธ เคो เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคเคฐเคจे เคตाเคฒे เคाเคฐเค เคौเคจ-เคธे เคนै। เคเคจ เคाเคฐเคों เคो เคง्เคฏाเคจ เคฎें เคฐเคเคเคฐ เคนी เคฏเคน เคธเคฎ्เคญเคต เคนो เคชाเคคा เคนै। เคि เคถिเค्เคทाเคฐ्เคฅिเคฏों เคो เคตिเคाเคธ เคชเคฅ เคชเคฐ เคช्เคฐเคถเคธ्เคค เคเคฐเคจे เคตाเคฒी เคต्เคฏूเคน เคฐเคเคจा เคा เคธเคฎुเคिเคค เคฐूเคช เคธे เคจिเคฐ्เคงाเคฐเคฃ เคिเคฏा เคाเคฏे।
เค เคญिเคตृเคฆ्เคงि เคा เค เคฐ्เคฅ
เคต्เคฏเค्เคคि เคी เคถैเคถเคต เค เคตเคธ्เคฅा เคธे เคช्เคฐौเคข़ เค เคตเคธ्เคฅा เคคเค, เคถเคฐीเคฐ เคे เคตिเคญिเคจ्เคจ เค ंเคों เคे เคเคाเคฐ เคฎें เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคे เคธाเคฅ-เคธाเคฅ เคी เคฒเคฎ्เคฌाเค, เคौเคก़ाเค เคคเคฅा เคญाเคฐ เคญी เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคिเคค เคนोเคคा เคฐเคนเคคा เคนै। เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคถเคฐीเคฐ เคी เคฐเคเคจा เคฎें เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคนोเคจे เคे เคธเคฐ्เคตเคช्เคฐเคฎुเค เคाเคฐเคฃ, เคฌाเคน्เคฏ เคตाเคคाเคตเคฐเคฃ เคธे เค เคจ्เคคः เค्เคฐिเคฏा เคเคฐเคจा เคนै। เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคถเคฐीเคฐ เคी เคोเคถिเคाเคं เคा เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เคเคตं เคตिเคเคเคจ, เคธाเคฎाเคिเค เคตाเคคाเคตเคฐเคฃ เคญोเคเคจ เคคเคฅा เคเคฒเคตाเคฏु เคเคค्เคฏाเคฆि เคे เคช्เคฐเคญाเคต เคธ्เคตเคฐूเคช เคนोเคคा เคฐเคนเคคा เคนै। เคเคธเคे เคซเคฒเคธ्เคตเคฐूเคช เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคถเคฐीเคฐ เคी เคเคญी เคฒเคฎ्เคฌाเค, เคौเคก़ाเค เคเคตं เคญाเคฐ เคฎें เคตृเคฆ्เคงि เคนोเคคी เคนै เคคो เคเคญी เคเคธเคा เคตिเคเคเคจ เคนोเคคा เคนै। เคต्เคฏเค्เคคि เคी เคถाเคฐीเคฐिเค เคตृเคฆ्เคงि เคो เคฎाเคชा เคญी เคा เคธเคเคคा เคนै। เค เคคः เคตृเคฆ्เคงि เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคถเคฐीเคฐ เคธे เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงिเคค เคนोเคคी เคนै। เคฏเคฆि เคชूเคฐ्เคต เคी เค เคชेเค्เคทा เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคถเคฐीเคฐ เคी เคฒเคฎ्เคฌाเค, เคौเคก़ाเค เคเคตं เคญाเคฐ เคฎें เคฅोเคก़ी เคธी เคญी เคฌเคข़ोเคค्เคคเคฐी เคนोเคคी เคนै เคคो เคเคธे เคตृเคฆ्เคงि เคเคนा เคा เคธเคเคคा เคนै। เคธोเคฐเคจ्เคธเคจ เคे เคถเคฌ्เคฆों เคฎें- “เคตृเคฆ्เคงि เคธे เคเคถเคฏ เคถเคฐीเคฐ เคคเคฅा เคถाเคฐीเคฐिเค เค ंเคों เคा เคญाเคฐ เคคเคฅा เคเคाเคฐ เคी เคฆृเคท्เคि เคธे เคตृเคฆ्เคงि เคนोเคจा เคนै, เคเคธी เคตृเคฆ्เคงि เคिเคธเคा เคฎाเคชเคจ เคธเคฎ्เคญเคต เคนो।"
เคตिเคाเคธ เคा เค เคฐ्เคฅ
เคตिเคाเคธ เคถเคฌ्เคฆ เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคा เคฆ्เคฏोเคคเค เคนै। เคต्เคฏाเค्เคคि เคฎें เคฏเคฅा เคธเคฎเคฏ เคนोเคจे เคตाเคฒे เคตिเคญिเคจ्เคจ เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจों เคो เคตिเคाเคธ เคเคนा เคाเคคा เคนै। เคตिเคाเคธ เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคต्เคฏเค्เคคि เคฎें เคฎाเคจเคธिเค, เคธाเคฎाเคिเค, เคธंเคตेเคाเคค्เคฎเค เคคเคฅा เคถाเคฐीเคฐिเค เคฆृเคท्เคि เคธे เคนोเคจे เคตाเคฒे เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจों เคो เคธเคฎ्เคฎिเคฒिเคค เคिเคฏा เคाเคคा เคนै เค เคฐ्เคฅाเคค् เคต्เคฏเค्เคคि เคฎें เคนोเคจे เคตाเคฒे เคธเคฎเคธ्เคค เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจों เคो เคตिเคाเคธ เคเคนा เคाเคคा เคนै। เคต्เคฏเค्เคคि เคฎें เคนोเคจे เคตाเคฒे เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจों เคชเคฐ เคตैเคฏเค्เคคिเค เคญिเคจ्เคจเคคा เคा เคช्เคฐเคญाเคต เคชเคก़เคคा เคนै। เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคเคธ เคตिเคाเคธ เคी เคจिเคถ्เคिเคค เคฆिเคถा เคนोเคคी เคนै เค เคฅเคตा เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคเค เคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค เค्เคฐเคฎ เคी เคฆिเคถा เคฎें เคนोเคคा เคนै। เคฏเคน เคตिเคाเคธ เคเคญी เค เคตเคฐूเคฆ्เคง เคจเคนीं เคนोเคคा เคตเคฐเคจ् เคถเคจैः เคถเคจैः เคธเคคเคค् เคฐूเคช เคฎें, เคिเคธी-เคจ-เคिเคธी เคฐूเคช เคฎें เคชเคฐिเคชเค्เคตเคคा เคी เคฆिเคถा เคฎें เคฌเคข़เคคा เคฐเคนเคคा เคนै। เคชเคฐिเคฃाเคฎเคธ्เคตเคฐूเคช เคต्เคฏเค्เคคि เคी เคตिเคญिเคจ्เคจ เคตिเคถेเคทเคคाเคं เคฎें เคตिเคญिเคจ्เคจ เคुเคฃाเคค्เคฎเค เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจों เคे เคฆेเคा เคा เคธเคเคคा เคนै। เคตृเคฆ्เคงि เคเคตं เคตिเคाเคธ เคे เคเคชเคฐ्เคฏुเค्เคค เค เคฐ्เคฅ เคธे เคธ्เคชเคท्เค เคนोเคคा เคนै เคि เค เคญिเคตृเคฆ्เคงि เคฎुเค्เคฏ เคฐूเคช เคธे เคถाเคฐीเคฐिเค เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจों เคธे เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงिเคค เคนोเคคी เคนै। เคถเคฐीเคฐ เคฎें เคนोเคจे เคตाเคฒे เคเคจ เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจों เคा เคฎाเคชเคจ เคญी เคिเคฏा เคा เคธเคเคคा เคนै เคคเคฅा เคตिเคाเคธ เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคธाเคฎाเคिเค, เคธाเคธ्เคृเคคिเค, เคจैเคคिเค, เคฎाเคจเคธिเค, เคถाเคฐीเคฐिเค เคเคตं เคธंเคตेเคाเคค्เคฎเค เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจों เคो เคธเคฎ्เคฎिเคฒिเคค เคिเคฏा เคाเคคा เคนै।
เคตृเคฆ्เคงि เคเคฐ เคตिเคाเคธ เคฎें เค เคจ्เคคเคฐ- เคเค เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคฒिเค เคตृเคฆ्เคงि เคเคฐ เคตिเคाเคธ เคฎें เคोเค เค เคจ्เคคเคฐ เคฆिเคाเค เคจเคนीं เคฆेเคคा, เคฒेเคिเคจ เคฏเคฆि เคง्เคฏाเคจ เคธे เคฆेเคा เคाเคฏे เคคो เคตृเคฆ्เคงि เคเคฐ เคตिเคाเคธ เคฎें เคญी เคเค เค เคจ्เคคเคฐ เคฆेเคเคจे เคो เคฎिเคฒเคคे เคนैं। เคเคจ เค เคจ्เคคเคฐों เคो เคตเคฐ्เคฃเคจ เคจिเคฎ्เคจเคฒिเคिเคค เคนैं -
เคเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ เคนเคฎ เคฆेเคเคคे เคนैं เคि เคตृเคฆ्เคงि เคถเคฌ्เคฆ เคा เคช्เคฐเคฏोเค เคธंเคीเคฐ्เคฃ เคนोเคคा เคนै เคเคฐ เคตिเคाเคธ เคถเคฌ्เคฆ เคा เคช्เคฐเคฏोเค เคต्เคฏाเคชเค เคฆृเคท्เคि เคธे เคนोเคคा เคนै। เคฒेเคिเคจ เคฆोเคจों เคถเคฌ्เคฆों เคा เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคฌाเคฒเค เคे เคต्เคฏเค्เคคिเคค्เคต เคी เคเคจ्เคจเคคि เคे เคธाเคฅ เคนी เคนोเคคा เคนै, เคเคธเคฒिเค เคเคจ เคฆोเคจों เคถเคฌ्เคฆों เคो เคนเคฎ เคเค-เคฆूเคธเคฐे เคे เคฒिเคฏे เคช्เคฐเคฏोเค เคเคฐ เคฒेเคคे เคนैं।
เคตृเคฆ्เคงि เคต เคตिเคाเคธ เคे เค เคจ्เคคเคฐ เคो เคจिเคฎ्เคจ เคช्เคฐเคाเคฐ เคญी เคต्เคฏเค्เคค เคिเคฏा เคा เคธเคเคคा เคนै --
1. เคตृเคฆ्เคงि เคฎाเคค्เคฐाเคค्เคฎเค เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคा เคช्เคฐเคคीเค เคนै। เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคเคฆ, เคญाเคฐ, เคเคाเคฐ, เคँเคाเค เคเคฆि เคฎें เคนोเคจे เคตाเคฒे เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจों เคो เคตृเคฆ्เคงि เคเคนा เคाเคคा เคนै।
เคตिเคाเคธ เคฎें เคฎाเคค्เคฐाเคค्เคฎเค เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคे เคธाเคฅ-เคธाเคฅ เคตिเคाเคธाเคค्เคฎเค เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคญी เคธเคฎ्เคฎिเคฒिเคค เคนै। เคต्เคฏเค्เคคिเคค्เคต เคे เคธเคญी เคชเค्เคทों เคฎें เคเคจ्เคจเคคि เคे เคฒिเคฏे เคเคธเคा เคช्เคฐเคฏोเค เคिเคฏा เคाเคคा เคนै।
2. เคตृเคฆ्เคงि เคी เคช्เคฐเค्เคฐिเคฏा เคीเคตเคจ-เคชเคฐ्เคฏเคจ्เคค เคเคฒเคเคฐ เคเค เคจिเคถ्เคिเคค เคเคฏु เคชเคฐ เคाเคเคฐ เคฐूเค เคाเคคी เคนै เค เคฐ्เคฅाเคค् เคถाเคฐीเคฐिเค เคชเคฐिเคชเค्เคตเคคा เค्เคฐเคนเคฃ เคเคฐเคจे เคे เคฌाเคฆ เคตृเคฆ्เคงि เคฐूเค เคाเคคी เคนैं।
เคตिเคाเคธ เคी เคช्เคฐเค्เคฐिเคฏा เคเค เคธเคคเคค् เคช्เคฐเค्เคฐिเคฏा เคนै เคो เคเคจ्เคฎ เคธे เคฒेเคเคฐ เคฎृเคค्เคฏु เคคเค เคจिเคฐเคจ्เคคเคฐ เคเคฒเคคी เคฐเคนเคคी เคนै। เคถाเคฐीเคฐिเค เคชเคฐिเคชเค्เคตเคคा เค्เคฐเคนเคฃ เคเคฐเคจे เคे เคฌाเคฆ เคญी เคฏเคน เคช्เคฐเค्เคฐिเคฏा เคเคฒเคคी เคฐเคนเคคी เคนै।
3. เคตृเคฆ्เคงि เคी เคช्เคฐเค्เคฐिเคฏा เคे เคซเคฒเคธ्เคตเคฐूเคช เคฎเคจुเคท्เคฏ เคฎें เคนोเคจे เคตाเคฒे เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจों เคो เคธ्เคชเคท्เค เคฐूเคช เคธे เคฆेเคा เคा เคธเคเคคा เคนै। เคเคจเคो เคฎाเคชा เคต เคคोเคฒा เคा เคธเคเคคा เคนै।
เคตिเคाเคธ เคाเคฐ्เคฏเค्เคทเคฎเคคा, เคाเคฐ्เคฏเคुเคถเคฒเคคा เคเคฐ เคต्เคฏเคตเคนाเคฐ เคฎें เคนोเคจे เคตाเคฒे เคुเคฃाเคค्เคฎเค เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจों เคो เคต्เคฏเค्เคค เคเคฐเคคा เคนै। เค เคคः เคเคจเคो เคช्เคฐเคค्เคฏเค्เคท เคฐूเคช เคธे เคฎाเคชा เคจเคนीं เคा เคธเคเคคा เคฒेเคिเคจ เคเคจเคा เค เคจुเคญเคต เคिเคฏा เคाเคคा เคนै เคเคฐ เคเคจเคा เคจिเคฐीเค्เคทเคฃ เคिเคฏा เคा เคธเคเคคा เคนै।
4. เคตृเคฆ्เคงि เคी เคช्เคฐเค्เคฐिเคฏा เคตिเคाเคธ เคी เคช्เคฐเค्เคฐिเคฏा เคा เคเค เค ंเคถเคฎाเคจ เคนै। เคตृเคฆ्เคงि เคถเคฌ्เคฆ เค เคค्เคฏเคจ्เคค เคธीเคฎिเคค เค เคฐ्เคฅ เคฒिเคฏे เคนुเค เคนैं।
เคตिเคाเคธ เคถเคฌ्เคฆ เค เคค्เคฏเคจ्เคค เคต्เคฏाเคชเค เคนै। เคฏเคน เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคธเคฎ्เคชूเคฐ्เคฃ เคตिเคाเคธ เคธे เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงिเคค เคนै। เคตृเคฆ्เคงि เคตिเคाเคธ เคช्เคฐเค्เคฐिเคฏा
เคी เคนी เคเค เคเคชเค्เคฐिเคฏा เคเคนी เคा เคธเคเคคी เคนै |
เค เคตिเคाเคธ-เค्เคฐเคฎ เคฎें เคนोเคจे เคตाเคฒे เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ
(Trend of Changes in Development Process)
เคตिเคाเคธ-เค्เคฐเคฎ เคฎें เคนोเคจे เคตाเคฒे เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจों เคो เคाเคฐ เคตเคฐ्เคों เคฎें เคฌाँเคा เคा เคธเคเคคा เคนै --
(1) เคเคाเคฐ เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ (Change in Size) - เคเคจ्เคฎ เคे เคฌाเคฆ เค्เคฏों-เค्เคฏों เคฌाเคฒเค เคी = of เคเคฏु เคฌเคข़เคคी เคाเคคी เคนै, เคเคธเคे เคถเคฐीเคฐ เคฎें เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคนोเคคा เคाเคคा เคนै। เคถเคฐीเคฐ เคे เคฏे เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ-เคฌाเคน्เคฏ เคเคตं เคเคจ्เคคเคฐिเค เคฆोเคจों เค เคตเคฏเคตों เคฎें เคนोเคคे เคนैं। เคถเคฐीเคฐ เคी เคฒเคฎ्เคฌाเค, เคौเคก़ाเค เคเคตं เคญाเคฐ เคฎें เคตृเคฆ्เคงि เคนोเคคी เคนै। เคเคจ्เคคเคฐिเค เค ंเค เคैเคธे เคนृเคฆเคฏ, เคฎเคธ्เคคिเคท्เค, เคเคฆเคฐ, เคซेเคซเคก़ा เคเคฆि เคा เคเคाเคฐ เคญी เคฌเคข़เคคा เคนै। เคถाเคฐीเคฐिเค เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจों เคे เคธाเคฅ-เคธाเคฅ เคฎाเคจเคธिเค เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคญी เคนोเคคे เคนैं। เคเคฏु เคฎें เคตृเคฆ्เคงि เคे เคธाเคฅ-เคธाเคฅ 30 เคฌाเคฒเค เคा เคถเคฌ्เคฆเคोเคท เคฌเคข़เคคा เคนै เคเคฐ เคธ्เคฎเคฐเคฃ เคถเค्เคคि เคा เคญी เคตिเคธ्เคคाเคฐ เคนोเคคा เคนै।
(2) เค ंเค-เคช्เคฐเคค्เคฏเคฏों เคे เค เคจुเคชाเคค เคฎें เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ (Proportional Change in Bodily Parts) - เคฌाเคฒเค เคเคตं เคตเคฏเคธ्เค เคे เค ंเค-เคช्เคฐเคค्เคฏंเคों เคे เค เคจुเคชाเคค เคฎें เค เคจ्เคคเคฐ เคนोเคคा เคนै। เคฌाเคฒ्เคฏाเคตเคธ्เคฅा เคฎें เคนाเคฅ-เคชैเคฐ เคी เค เคชेเค्เคทा เคธिเคฐ เคฌเคก़ा เคนोเคคा เคนै, เคिเคจ्เคคु เคिเคถोเคฐाเคตเคธ्เคฅा เคฎें เคเคจे เคชเคฐ เคฏเคน เค เคจुเคชाเคค เคตเคฏเคธ्เคों เคे เคธเคฎाเคจ เคนोเคคा เคนै। เคเคธी เคช्เคฐเคाเคฐ เคा เค เคจ्เคคเคฐ เคฎाเคจเคธिเค เคตिเคाเคธ เคฎें เคญी เคฆेเคเคจे เคो เคฎिเคฒเคคा เคนै। เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญ เคฎें เคฌाเคฒเค เคाเคฒ्เคชเคจिเค เคเคเคค เคฎें เคूเคฎเคคा เคนै, เคिเคจ्เคคु เคिเคถोเคฐाเคตเคธ्เคฅा เคे เคฌाเคฆ เคตเคน เคตाเคธ्เคคเคตिเค เคเคเคค เคฎें เค เคाเคคा เคนै। เคฌाเคฒ्เคฏाเคตเคธ्เคฅा เคฎें เคฌाเคฒเค เคเคค्เคฎเคेเคจ्เคฆ्เคฐिเคค เคนोเคคा เคนै เคिเคจ्เคคु เคिเคถोเคฐाเคตเคธ्เคฅा เคฎें เคตเคน เคตिเคทเคฎเคฒिंเคी เคฎें เคฐुเคि เคฒेเคจे เคฒเคเคคा เคนै।
(3) เคुเค เคिเคจ्เคนों เคा เคฒोเคช (Disappearance of Some Signs) — เคตिเคाเคธ เคे เคธाเคฅ เคนी เคฅाเคเคฎเคธ เค्เคฐเคจ्เคฅि, เคฆूเคง เคे เคฆाँเคค เคเคฆि เคा เคฒोเคช เคนो เคाเคคा เคนै। เคเคธเคे เคธाเคฅ เคนी เคตเคน เคฌाเคฒ-เค्เคฐिเคฏाเคं เคเคตं เค्เคฐीเคก़ाเคं เคो เคญी เคค्เคฏाเค เคฆेเคคा เคนै।
(4) เคจเคตीเคจ เคिเคน्เคจों เคा เคเคฆเคฏ (Origin of New Signs) — เคเคฏु เคฎें เคตृเคฆ्เคงि เคฐเคนเคจ เคธाเคฅ-เคธाเคฅ เคฌाเคฒเค เคฎें เค เคจेเค เคจเคตीเคจ เคถाเคฐीเคฐिเค เคเคตं เคฎाเคจเคธिเค เคिเคน्เคจ เคช्เคฐเคเค เคนोเคคे เคฐเคนเคคे เคนैं; เคเคฆाเคนเคฐเคฃ เคे เคฒिเค, เคธ्เคฅाเคฏी เคฆाँเคคो เคा เคเคเคจा। เคเคธเคे เคธाเคฅ เคนी เคฒैंเคिเค เคेเคคเคจा เคा เคญी เคตिเคाเคธ เคนोเคคा เคนै। - เคिเคถोเคฐाเคตเคธ्เคฅा เคฎें เคฎुँเคน เคเคตं เคुเคช्เคคांเคों เคชเคฐ เคฌाเคฒ เคเคเคจे เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญ เคนो เคाเคคे เคนैं।
เค เคญिเคตृเคฆ्เคงि เคต เคตिเคाเคธ เคे เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค
(Principles of Growth & Development)
(I) เคธเคฎाเคจ เคช्เคฐเคคिเคฎाเคจ เคा เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค (Principle of Uniform Pattern) - เคเค เคे เคीเคตों เคฎें เคตिเคाเคธ เคा เคเค เค्เคฐเคฎ เคชाเคฏा เคाเคคा เคนै เคเคฐ เคตिเคाเคธ เคी เคเคคि เคा เคช्เคฐเคคिเคฎाเคจ เคญी เคธเคฎाเคจ เคฐเคนเคคा เคนै। เคฎाเคจเคต เคाเคคि เคे เคตिเคाเคธ เคชเคฐ เคญी เคฏเคน เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เคฒाเคू เคนोเคคा เคนै। เคेเคธेเคฒ เคจे เคญी เคเคธ เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เคा เคธเคฎเคฐ्เคฅเคจ เคเคฐเคคे เคนुเค เคเคนा เคนै เคि, “เคฏเคฆ्เคฏเคชि เคฆो เคต्เคฏเค्เคคि เคธเคฎाเคจ เคจเคนीं เคนोเคคे เคนैं, เคिเคจ्เคคु เคธเคญी เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคฌाเคฒเคों เคฎें เคตिเคाเคธ เคा เค्เคฐเคฎ เคธเคฎाเคจ เคนोเคคा เคนै।" เคตिเคถ्เคต เคे เคธเคญी เคญाเคों เคฎें เคฌाเคฒเคों เคा เคเคฐ्เคญाเคตเคธ्เคฅा เคฏा เคเคจ्เคฎ เคे เคฌाเคฆ เคตिเคाเคธ เคा เค्เคฐเคฎ เคธिเคฐ เคธे เคชैเคฐ เคी เคเคฐ เคนोเคคा เคนै। เคเคธी เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เคी เคชुเคท्เคि เคนเคฐเคฒॉเค เคฎเคนोเคฆเคฏ เคจे เคญी เคी เคนै।
(2) เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคธे เคตिเคถिเคท्เค เค्เคฐिเคฏाเคं เคा เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค (Principle of General to Specific Response) - เคฌाเคฒเค เคा เคตिเคाเคธ เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เค्เคฐिเคฏाเคं เคธे เคตिเคถिเคท्เคเคคा เคी เคเคฐ เคนोเคคा เคนै। เคฌाเคฒเค เคे เคตिเคाเคธ เคे เคธเคญी เค्เคทेเคค्เคฐों เคฎें เคธเคฐ्เคตเคช्เคฐเคฅเคฎ เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคช्เคฐเคคिเค्เคฐिเคฏा เคนोเคคी เคนै, เคเคธเคे เคฌाเคฆ เคตเคน เคตिเคถिเคท्เค เคฐूเคช เคงाเคฐเคฃ เคเคฐเคคी เคนै। เคเคฆाเคนเคฐเคฃ เคे เคฒिเค, เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญ เคฎें เคฌाเคฒเค เคिเคธी เคตเคธ्เคคु เคो เคชเคเคก़เคจे เคे เคฒिเค เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เค ंเคों เคो เคช्เคฐเคฏोเค เคฎें เคฒाเคคा เคนै, เคिเคจ्เคคु เคฌाเคฆ เคฎें เคตเคน เคเคธ เคตเคธ्เคคु เคो เคชเคเคก़เคจे เคे เคฒिเค เคตिเคถिเคท्เค เค ंเค เคा เคช्เคฐเคฏोเค เคเคฐเคคा เคนै। เคถैเคถเคตाเคตเคธ्เคฅा เคฎें เคฌाเคฒเค เคिเคธी เคตเคธ्เคคु เคो เคฆेเคเคเคฐ เคเคธเคो เคชเคเคก़เคจे เคे เคฒिเค เคนाเคฅ, เคชैเคฐ, เคฎुเค, เคธिเคฐ เคเคฆि เคो เคเคฒाเคคा เคนै, เคिเคจ्เคคु เคเคฏु เคฎें เคตृเคฆ्เคงि เคนोเคจे เคชเคฐ เคตเคธ्เคคु เคो เคชเคเคก़เคจे เคे เคฒिเค เคนाเคฅ เคी เคช्เคฐเคคिเค्เคฐिเคฏा เคเคฐเคคा เคนै। เคเคธी เคช्เคฐเคाเคฐ เคा เคฐूเคช เคเคธเคे เค เคจ्เคฏ เค्เคทेเคค्เคฐों เคฎें เคญी เคฆेเคเคจे เคो เคฎिเคฒเคคा เคนै।
(3) เคธเคคเคค् เคตिเคाเคธ เคा เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค (Principle of Continuous Growth) - เคฎाเคจเคต เคे เคตिเคाเคธ เคा เค्เคฐเคฎ เคเคฐ्เคญाเคตเคธ्เคฅा เคธे เคฒेเคเคฐ เคช्เคฐौเคข़ाเคตเคธ्เคฅा เคคเค เคธเคคเคค् เคฐूเคช เคฎें เคเคฒเคคा เคฐเคนเคคा เคนै | เคตिเคाเคธ เคी เคเคคि เคเคญी เคคीเคต्เคฐ เคฏा เคเคญी เคฎเคจ्เคฆ เคนो เคธเคเคคी เคนै। เคฌाเคฒเค เคฎें เคुเคฃों เคा เคตिเคाเคธ เคฏเคाเคฏเค เคจเคนीं เคนोเคคा เคนै। เคเคจเคा เคตिเคाเคธ เคธเคคเคค् เคฐूเคช เคฎें เคฎเคจ्เคฆ เคเคคि เคธे เคนोเคคा เคฐเคนเคคा เคนै। เคเคธ เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เคी เคชुเคท्เคि เคे เคฒिเค เคฌाเคฒเคों เคे เคฆाँเคคों เคा เคเคฆाเคนเคฐเคฃ เคฆिเคฏा เคा เคธเคเคคा เคนै। เคฒเคเคญเค 6 เคฎाเคน เคी เคเคฏु เคชเคฐ เคถिเคถु เคे เคฆूเคง เคे เคฆाँเคค เคจिเคเคฒเคจे เคชเคฐ เค เคจुเคญเคต เคนोเคคा เคนै เคि เคฏे เคฆाँเคค เคฏเคाเคฏเค เคช्เคฐเคเค เคนुเค เคนैं। เคตाเคธ्เคคเคตिเคเคค เคฏเคน เคि เคฆाँเคคों เคा เคตिเคाเคธ 5 เคฎाเคน เคी เคญ्เคฐूเคฃाเคตเคธ्เคฅा เคธे เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญ เคนो เคाเคคा เคนै, เคिเคจ्เคคु เคตे เคเคจ्เคฎ เคे เคฌाเคฆ เคธे 6 เคฎाเคน เคी เคเคฏु เคฎें เคฎเคธूเคข़ों เคธे เคฌाเคนเคฐ เคจिเคเคฒเคจा เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญ เคนोเคคे เคนैं।
(4) เคชเคฐเคธ्เคชเคฐ เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคा เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค (Principle of Inter-relationship ) - เคเคธ เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เคธे เคคाเคค्เคชเคฐ्เคฏ เคนै เคि เคฌाเคฒเค เคे เคตिเคญिเคจ्เคจ เคुเคฃ เคชเคฐเคธ्เคชเคฐ เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงिเคค เคนोเคคे เคนैं। เคเค เคुเคฃ เคा เคตिเคाเคธ เคिเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ เคนो เคฐเคนा เคนै, เค เคจ्เคฏ เคुเคฃ เคญी เคเคธी เค เคจुเคชाเคค เคฎें เคตिเคเคธिเคค เคนोंเคे; เคเคฆाเคนเคฐเคฃ เคे เคฒिเค, เคคीเคต्เคฐ เคฌुเคฆ्เคงि เคตाเคฒे เคฌाเคฒเค เคे เคฎाเคจเคธिเค เคตिเคाเคธ เคे เคธाเคฅ เคนी เคเคธเคा เคถाเคฐीเคฐिเค เคเคฐ เคธाเคฎाเคिเค เคตिเคाเคธ เคญी เคคीเคต्เคฐ เคเคคि เคธे เคนोเคคा เคนै। เคเคธเคे เคตिเคชเคฐीเคค เคฎเคจ्เคฆ เคฌुเคฆ्เคงि เคฌाเคฒเคों เคा เคถाเคฐीเคฐिเค เคเคตं เคธाเคฎाเคिเค เคตिเคाเคธ เคญी เคฎเคจ्เคฆ เคนोเคคा เคนै |
(5) เคถเคฐीเคฐ เคे เคตिเคญिเคจ्เคจ เค ंเคों เคे เคตिเคाเคธ เคी เคเคคि เคฎें เคญिเคจ्เคจเคคा เคा เคธिเคฆ्เคงाเคจ (Principle of different rate of Growth of Different Parts of the Body) - เคถเคฐीเคฐ เคे เคธเคญी เค ंเคों เคा เคตिเคाเคธ เคเค เคเคคि เคธे เคจเคนीं เคนोเคคा เคนै। เคเคจเคे เคตिเคाเคธ เคी เคเคคि เคฎें เคญिเคจ्เคจเคคा เคชाเค เคाเคคी เคนै। เคฏเคนी เคฌाเคค เคฎाเคจเคธिเค เคตिเคाเคธ เคชเคฐ เคญी เคเคฐिเคคाเคฐ्เคฅ เคนोเคคी เคนै। เคถเคฐीเคฐ เคे เคुเค เค ंเค เคคेเค เคเคคि เคธे เคตिเคเคธिเคค เคนोเคคे เคนैं เคเคฐ เคुเค เคฎเคจ्เคฅเคฐ เคเคคि เคธे; เคเคฆाเคนเคฐเคฃ เคे เคฒिเค, 6 เคตเคฐ्เคท เคी เคเคฏु เคคเค เคฎเคธ्เคคिเคท्เค เคตिเคเคธिเคค เคนोเคเคฐ เคฒเคเคญเค เคชूเคฐ्เคฃ เคเคाเคฐ เคช्เคฐाเคช्เคค เคเคฐ เคฒेเคคा เคนै, เคเคฌเคि เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคนाเคฅ-เคชैเคฐ, เคจाเค-เคฎुँเคน เคा เคตिเคाเคธ เคिเคถोเคฐाเคตเคธ्เคฅा เคคเค เคชूเคฐा เคนो เคाเคคा เคนै। เคฏเคน เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เคถाเคฐीเคฐिเค เคชเค्เคท เคे เคธाเคฅ-เคธाเคฅ เคฎाเคจเคธिเค เคชเค्เคท เคญी เคฒाเคू เคนोเคคा เคนै। เคฌाเคฒเค เคฎें เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคฌुเคฆ्เคงि เคा เคตिเคाเคธ 14 เคฏा 15 เคตเคฐ्เคท เคी เคเคฏु เคฎें เคชूเคฐ्เคฃ เคนो เคाเคคा เคนै, เคिเคจ्เคคु เคคเคฐ्เค เคถเค्เคคि เคฎเคจ्เคฆ เคเคคि เคे เคธाเคฅ เคตिเคเคธिเคค เคนोเคคी เคฐเคนเคคी เคนै।
(6) เคตिเคाเคธ เคो เคฆเคถा เคा เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค (Principle of Development Direction) — เคเคธी เคो เคेเคจ्เคฆ्เคฐ เคชเคฐिเคงि เคी เคเคฐ เคตिเคाเคธ เคा เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เคเคนเคคे เคนैं। เคเคธเคฎें เคตिเคाเคธ เคธिเคฐ เคธे เคชैเคฐ เคी เคเคฐ เคเค เคฆिเคถा เคे เคฐूเคช เคฎें เคนोเคคा เคนै। เคฌाเคฒเค เคा เคธिเคฐ เคชเคนเคฒे เคตिเคเคธिเคค เคนोเคคा เคนैं เคเคฐ เคชैเคฐ เคธเคฌเคธे เคฌाเคฆ เคฎें เคฏเคนी เคฌाเคค เคเคธเคे เค ंเคों เคชเคฐ เคจिเคฏเคจ्เคค्เคฐเคฃ เคชเคฐ เคญी เคฒाเคू เคนोเคคी เคนै। เคฌाเคฒเค เคเคจ्เคฎ เคे เคुเค เคธเคฎเคฏ เคฌाเคฆ เคธเคฐ्เคตเคช्เคฐเคฅเคฎ เค เคชเคจे เคธिเคฐ เคो เคเคชเคฐ เคเค ाเคจे เคा เคช्เคฐเคฏเคธ เคนै। 9 เคฎाเคน เคी เคเคฏु เคฎें เคตเคน เคธเคนाเคฐा เคฒेเคเคฐ เคฌैเค เคจे เคฒเคเคคा เคนै। เคงीเคฐे-เคงीเคฐे เคिเคธเค เคเคฐ เคเคฒเคคे-เคเคฒเคคे เคตเคน เคชैเคฐों เคे เคฌเคฒ เคเค เคตเคฐ्เคท เคी เคเคฏु เคฎें เคเคก़ा เคนो เคाเคคा เคนै।
(7) เคต्เคฏเค्เคคिเคเคค เคตिเคญिเคจ्เคจเคคाเคं เคा เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค (Principle of Individual Differences) - เคฌाเคฒเคों เคे เคตिเคाเคธ เคे เค्เคฐเคฎ เคฎें เคต्เคฏเค्เคคिเคเคค เคตिเคญिเคจ्เคจเคคाเคं เคญी เค เคชเคจा เคช्เคฐเคญाเคต เคฆिเคाเคคी เคนैं, เคเคจเคे เคช्เคฐเคญाเคต เคे เคाเคฐเคฃ เคตिเคाเคธ เคी เคเคคि เคฎें เค เคจ्เคคเคฐ เค เคाเคคा เคนै। เคिเคธी เคे เคตिเคाเคธ เคी เคเคคि เคคीเคต्เคฐ เคเคฐ เคिเคธी เคी เคฎเคจ्เคฆ เคนोเคคी เคนै। เค เคคเคเคต เคเคตเคถ्เคฏเค เคจเคนीं เคि เคธเคญी เคฌाเคฒเค เคเค เคจिเคถ्เคिเคค เค เคตเคงि เคชเคฐ เคนी เคिเคธी เคตिเคถिเคท्เค เค เคตเคธ्เคฅा เคी เคชเคฐिเคชเค्เคตเคคा เคช्เคฐाเคช्เคค เคเคฐ เคฒें।
(8) เคญिเคจ्เคจเคคा เคा เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค (Principle of Variation) - เคตिเคाเคธ เคा เค्เคฐเคฎ เคเค เคธเคฎाเคจ เคนो เคธเคเคคा เคนै, เคिเคจ्เคคु เคตिเคाเคธ เคी เคเคคि เคเค เคธเคฎाเคจ เคจเคนीं เคนोเคคी เคนै। เคตिเคाเคธ เคी เคเคคि เคถैเคถเคตाเคตเคธ्เคฅा เคเคตं เคिเคถोเคฐाเคตเคธ्เคฅा เคฎें เคคीเคต्เคฐ เคฐเคนเคคी เคนै, เคिเคจ्เคคु เคฌाเคฒ्เคฏाเคตเคธ्เคฅा เคฎें เคฎเคจ्เคฆ เคชเฅ เคाเคคी เคนै। เคเคธी เคช्เคฐเคाเคฐ เคฌाเคฒเค เคเคตं เคฌाเคฒिเคाเคं เคी เคตिเคाเคธ เคเคคि เคฎें เคญी เคญिเคจ्เคจเคคा เคชाเค เคाเคคी เคนै।
เคตिเคाเคธ-เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคคों เคा เคฎเคนเคค्เคค्เคต (Importance of Development Principles) - เคตिเคाเคธ เคे เคช्เคฐเคฎुเค เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคคों เคा เค्เคाเคจ เคถिเค्เคทเค เคเคตं เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคต्เคฏเค्เคคि เคธเคญी เคे เคฒिเค เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคนोเคคा เคนै। เคเคจเคे เค्เคाเคจ เคा เคฎเคนเคค्เคค्เคต เคจिเคฎ्เคจเคฒिเคिเคค เคฆृเคท्เคिเคฏों เคธे เค เคงिเค เคนै -
เคตिเคाเคธ เคे เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคคों เคे เค्เคाเคจ เคธे เค्เคाเคค เคนोเคคा เคนै เคि เคฌाเคฒเคों เคธे เคเคฌ เคเคฐ เคिเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ เคे เคต्เคฏเคตเคนाเคฐ เคी เค เคชेเค्เคทा เคเคฐเคจी เคाเคนिเค। เคเคธเคे เค्เคाเคจ เคे เค เคญाเคต เคฎें เคนเคฎ เคฌाเคฒเคों เคธे เคฌเคนुเคค เค เคงिเค เคुเคฃों เคी เค เคชेเค्เคทा เคเคฐเคจे เคฒเคเคคे เคนैं เคฏा เคเคจเคो เคจिเคฐเคฐ्เคฅเค เคธเคฎเคเคจे เคฒเคเคคे เคนैं। เคฏे เคฆोเคจों เคนी เคธ्เคฅिเคคिเคฏाँ เคฌाเคฒเค เคे เคตिเคाเคธ เคे เคฒिเค เคนिเคคเคเคฐ เคจเคนीं เคนोเคคी เคนैं। เคช्เคฐเคฅเคฎ เคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคฌाเคฒเค เคฎें เคนीเคจเคคा เคी เคญाเคตเคจा เค เคाเคคी เคนै เคเคฐ เคฆूเคธเคฐी เคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคเคจเคो เคตिเคाเคธ เคे เคเคค्เคช्เคฐेเคฐเค เคจเคนीं เคฎिเคฒ เคชाเคคे เคนैं।
เคตिเคाเคธ เคे เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคคों เคा เค्เคाเคจ เคนเคฎเคो เคฌเคคाเคคा เคนै เคि เคนเคฎ เคเคฌ เคฌाเคฒเคों เคे เคตिเคाเคธ เคे เคฒिเค เคช्เคฐेเคฐเคฃा เคช्เคฐเคฆाเคจ เคเคฐें। เคเคธเคे เค्เคाเคจ เคธे เคฌाเคฒเคों เคे เคฏเคฅोเคिเคค เคตिเคाเคธ เคे เคฒिเค เค เคจुเคूเคฒ เคตाเคคाเคตเคฐเคฃ เคी เคฐเคเคจा เคी เคा เคธเคเคคी เคนै; เคเคฆाเคนเคฐเคฃ เคे เคฒिเค, เคเคฌ เคฌाเคฒเค เคเคฒเคจा เคฏा เคฌोเคฒเคจा เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญ เคเคฐे เคคो เคเคธे เคเคธเคा เค เคญ्เคฏाเคธ เคเคฐเคตाเคจा เคाเคนिเค।
เคตिเคाเคธ เคे เคชเคฐिเคฃाเคฎเคธ्เคตเคฐूเคช เคนोเคจे เคตाเคฒे เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจों เคธे เค เคจเคญिเค्เค เคนोเคจे เคे เคाเคฐเคฃ เคฌाเคฒเคों เคฎें เคเคญी-เคเคญी เคฎाเคจเคธिเค เคคเคจाเคต เคฏा เคธंเคเคฐ्เคท เคชैเคฆा เคนो เคाเคคा เคนै เคिเคธเคे เคाเคฐเคฃ เคเคจเคฎें เคญाเคตเคจा-เค्เคฐเคจ्เคฅिเคฏाँ เคตिเคเคธिเคค เคนो เคाเคคी เคนैं। เคถिเค्เคทเค เคเคตं เคฎाเคคा-เคชिเคคा เคฌाเคฒเคों เคो เคตिเคाเคธ เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงी เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจों เคा เคชूเคฐ्เคต เค्เคाเคจ เคฆेเคเคฐ เคเคจเคฎें เคเคค्เคชเคจ्เคจ เคนोเคจे เคตाเคฒे เคคเคจाเคต เคो เคเคฎ เคเคฐ เคธเคเคคे เคนैं।
เคเคจ เคตिเคाเคธ เคे เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคคों เคा เค्เคाเคจ เคถिเค्เคทเค เคो เคตिเคฆ्เคฏाเคฒเคฏों เคฎें เคिเคฏाเคं เคा เคเคฏोเคเคจ เคเคฐเคจे เคฎें เคญी เคธเคนाเคฏเค เคนोเคคा เคนै।
เคฎाเคจเคต-เคตिเคाเคธ เคो เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคเคฐเคจे เคตाเคฒे เคคเคค्เคค्เคต
(Factors Influencing Growth & Development)
เคฎाเคจเคต-เคตिเคाเคธ เค्เคฐเคฎ เคो เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคเคฐเคจे เคตाเคฒे เค เคจेเค เคคเคค्เคค्เคต เคนोเคคे เคนैं। เคเคจ เคคเคค्เคตों เคฆ्เคตाเคฐा เคตिเคाเคธ เคो เคเคคि เคช्เคฐाเคช्เคค เคนोเคคी เคนै เคคเคฅा เคฏे เคคเคค्เคคเคต เคตिเคाเคธ เคो เคจिเคฏเคจ्เคค्เคฐिเคค เคญी เคฐเคเคคे เคนैं। เคฏเคนाँ เคเคจ เคคเคค्เคตों เคชเคฐ เคธंเค्เคทिเคช्เคค เคฎें เคตिเคाเคฐ เคเคฐเคจा เคเคชเคฏुเค्เคค เคนोเคा।
(1) เคตंเคถाเคจुเค्เคฐเคฎ (Heredity) - เคฌाเคฒเค เคा เคตिเคाเคธ เคตंเคถाเคจुเค्เคฐเคฎ เคธे เคเคชเคฒเคฌ्เคง เคुเคฃ เคเคตं เค्เคทเคฎเคคाเคं เคชเคฐ เคจिเคฐ्เคญเคฐ เคฐเคนเคคा เคนै। เคเคฐ्เคญเคงाเคฐเคฃ เคเคฐเคจे เคे เคธाเคฅ เคนी เคฌाเคฒเค เคฎें เคชैเคคเค เคोเคทों เคा เคเคฐเคฎ्เคญ เคนो เคाเคคा เคนै เคคเคฅा เคฏเคนीं เคธे เคฌाเคฒเค เคी เคตृเคฆ्เคงि เคเคตं เคตिเคाเคธ เคी เคธीเคฎाเคं เคธुเคจिเคถ्เคिเคค เคนो เคाเคคी เคนै। เคฏे เคชैเคคृเค เคुเคฃ เคชीเคข़ी-เคฆเคฐ-เคชीเคข़ी เคนเคธ्เคคाเคจ्เคคเคฐिเคค เคนोเคคे เคฐเคนเคคे เคนैं। เคฌाเคฒเค เคे เคเคฆ, เคเคृเคคि, เคฌुเคฆ्เคงि, เคเคฐिเคค्เคฐ เคเคฆि เคो เคญी เคตंเคถाเคจुเค्เคฐเคฎ เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงी เคตिเคถेเคทเคคाเคฏें เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคเคฐเคคी เคนैं | เค เคจुเคธंเคงाเคจों เคे เคเคงाเคฐ เคชเคฐ เคฆेเคा เคเคฏा เคนै เคि เคเคฐिเคค्เคฐเคนीเคจ เคฎाเคคा-เคชिเคคा เคे เคฌाเคฒเค เคเคฐिเคค्เคฐเคนीเคจ เคนी เคนोเคคे เคนैं।
(2) เคตाเคคाเคตเคฐเคฃ (Environment) - เคตाเคคाเคตเคฐเคฃ เคญी เคฌाเคฒเค เคे เคตिเคाเคธ เคो เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคเคฐเคจे เคตाเคฒा เคคเคค्เคต เคนै। เคตाเคคाเคตเคฐเคฃ เคे เคช्เคฐเคญाเคตเคธ्เคตเคฐूเคช เคต्เคฏเค्เคคि เคฎें เค เคจेเค เคตिเคถेเคทเคคाเคं เคा เคตिเคाเคธ เคนोเคคा เคนै। เคถैเคถเคตाเคตเคธ्เคฅा เคธे เคนी เคตाเคคाเคตเคฐเคฃ เคฌाเคฒเค เคो เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคเคฐเคจे เคฒเคเคคा เคนै। เคฌाเคฒเค เคे เคीเคตเคจ เคฆเคฐ्เคถเคจ เคเคตं เคถैเคฒी เคा เคธ्เคตเคฐूเคช, เคธ्เคूเคฒ, เคธเคฎाเค, เคชเคก़ौเคธ เคคเคฅा เคชเคฐिเคตाเคฐ เคे เคช्เคฐเคญाเคต เคे เคชเคฐिเคฃाเคฎเคธ्เคตเคฐूเคช เคนी เคธ्เคชเคท्เค เคนोเคคा เคนै। เคถเคจैः เคถเคจैः เคฌाเคฒเค เคเคธ เค เคตเคธ्เคฅा เคो เคช्เคฐाเคช्เคค เคเคฐ เคฒेเคคा เคนै เคिเคธเคฎें เคตเคน เค เคชเคจी เคฏोเค्เคฏเคคा เคเคตं เค्เคทเคฎเคคा เคे เค เคจुเคธाเคฐ เคตाเคคाเคตเคฐเคฃ เคชเคฐ เคช्เคฐเคญाเคต เคกाเคฒเคจे เคฎें เคธเค्เคทเคฎ เคนोเคคा เคนै।
(3) เคฌुเคฆ्เคงि (Intelligence) - เคฎเคจोเคตैเค्เคाเคจिเคों เคจे เค เคชเคจे เค เคง्เคฏเคฏเคจों เคे เคเคงाเคฐ เคชเคฐ เคจिเคถ्เคिเคค เคिเคฏा เคนै เคि เคुเคถाเค्เคฐเคฌुเคฆ्เคงि เคตाเคฒे เคฌाเคฒเคों เคा เคถाเคฐीเคฐिเค เคเคตं เคฎाเคจเคธिเค เคตिเคाเคธ เคฎเคจ्เคฆ เคฌुเคฆ्เคงि เคตाเคฒों เคी เค เคชेเค्เคทा เค เคงिเค เคคेเค เคเคคि เคธे เคนोเคคा เคนै। เคुเคถाเค्เคฐเคฌुเคฆ्เคงि เคฌाเคฒเค เคถीเค्เคฐ เคฌोเคฒเคจे เคเคตं เคเคฒเคจे เคฒเคเคคे เคนैं। เคช्เคฐเคคिเคญाเคถाเคฒी เคฌाเคฒเค 11 เคฎाเคน เคฎें, เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคฌुเคฆ्เคงि เคฌाเคฒเค 16 เคฎाเคน เคी เคเคฏु เคฎें เคเคฐ เคฎเคจ्เคฆ เคฌुเคฆ्เคงि เคฌाเคฒเค 24 เคฎाเคน เคी เคเคฏु เคฎें เคฌोเคฒเคจा เคธीเคเคคा เคนै।
(4) เคฒिंเค (Sex) – เคฌाเคฒเคों เคे เคถाเคฐीเคฐिเค เคเคตं เคฎाเคจเคธिเค เคตिเคाเคธ เคฎें เคฒिंเค-เคญेเคฆ เคा เคช्เคฐเคญाเคต เคญी เคชเคก़เคคा เคนै। เคเคจ्เคฎ เคे เคธเคฎเคฏ เคฌाเคฒเคों เคा เคเคाเคฐ เคฌเคก़ा เคนोเคคा เคนै, เคिเคจ्เคคु เคฌाเคฆ เคฎें เคฌाเคฒिเคाเคं เคฎें เคถाเคฐीเคฐिเค เคตिเคाเคธ เคी เคเคคि เคคीเคต्เคฐ เคนोเคคी เคนै। เคเคธी เคช्เคฐเคाเคฐ เคฌाเคฒिเคाเคं เคฎें เคฎाเคจเคธिเค เคเคตं เคฏौเคจ เคชเคฐिเคชเค्เคตเคคा เคฌाเคฒเคों เคธे เคชเคนเคฒे เค เคाเคคी เคนै।
(5) เค เคจ्เคคःเคธ्เคค्เคฐाเคตी เค्เคฐเคจ्เคฅिเคฏाँ (Endocrine glands) - เคฌाเคฒเค เคे เคถเคฐीเคฐ เคฎें เค เคจेเค เค เคจ्เคคःเคธ्เคฐाเคตी เค्เคฐเคจ्เคฅिเคฏाँ เคนोเคคी เคนैं เคिเคจเคฎें เคธे เคตिเคถेเคท เคช्เคฐเคाเคฐ เคे เคฐเคธ เคा เคธ्เคฐाเคต เคนोเคคा เคนै। เคฏเคนी เคฐเคธ เคฌाเคฒเค เคे เคตिเคाเคธ เคो เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคเคฐเคคा เคนै। เคฏเคฆि เคฏे เค्เคฐเคจ्เคฅिเคฏाँ เคฐเคธ เคा เคธ्เคฐाเคต เค ीเค เคช्เคฐเคाเคฐ เคธे เคจ เคเคฐें เคคो เคฌाเคฒเค เคा เคตिเคाเคธ เค เคตเคฐुเคฆ्เคง เคนो เคाเคคा เคนै; เคเคฆाเคนเคฐเคฃ เคे เคฒिเค, เคเคฒ-เค्เคฐเคจ्เคฅि (Thyroid (Gland) เคธे เคธ्เคฐाเคตिเคค เคฐเคธ เคฅाเคเคฐॉเค्เคธिเคจ เคฌाเคฒเค เคे เคเคฆ เคो เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคเคฐเคคा เคนै। เคเคธเคे เคธ्เคฐाเคตिเคค เคจ เคนोเคจे เคชเคฐ เคฌाเคฒเค เคฌौเคจा เคฐเคน เคाเคคा เคนै।
(6) เคเคจ्เคฎ-เค्เคฐเคฎ (Birth Order) - เคฌाเคฒเค เคे เคตिเคाเคธ เคชเคฐ เคชเคฐिเคตाเคฐ เคฎें เคเคจ्เคฎ-เค्เคฐเคฎ เคा เคช्เคฐเคญाเคต เคญी เคชเคก़เคคा เคนै। เค เคง्เคฏเคฏเคจों เคธे เคชเคคा เคเคฒเคคा เคนै เคि เคชเคฐिเคตाเคฐ เคฎें เคเคจ्เคฎ เคฒेเคจे เคตाเคฒे เคช्เคฐเคฅเคฎ เคฌाเคฒเค เคी เค เคชेเค्เคทा เคฆूเคธเคฐे, เคคीเคธเคฐे เคฌाเคฒเค เคा เคตिเคाเคธ เคคेเค เคเคคि เคธे เคนोเคคा เคนै। เคเคธเคा เคाเคฐเคฃ เคฏเคน เคนै เคि เคฌाเคฆ เคे เคฌाเคฒเค เค เคชเคจे เคธे เคชूเคฐ्เคต เคเคจ्เคฎें เคฌाเคฒเคों เคธे เค เคจुเคเคฐเคฃ เคฆ्เคตाเคฐा เค เคจेเค เคฌाเคคें เคถीเค्เคฐ เคธीเค เคฒेเคคे เคนैं।
(7) เคญเคฏंเคเคฐ เคฐोเค เคเคตं เคोเค (Serious Diseases and Injuries) — เคญเคฏंเคเคฐ เคฐोเค เคเคตं เคोเค เคฌाเคฒเค เคे เคตिเคाเคธ เคฎें เคฌाเคงा เคชैเคฆा เคเคฐเคคे เคนैं। เคฒเคฎ्เคฌी เคฌीเคฎाเคฐिเคฏों เคे เคाเคฐเคฃ เคฌाเคฒเค เคा เคถाเคฐीเคฐिเค เคตिเคाเคธ เค เคตเคฐुเคฆ्เคง เคนो เคाเคคा เคนै। เคเคธी เคช्เคฐเคाเคฐ เคฌाเคฒเค เคे เคธिเคฐ เคชเคฐ เคญाเคฐी เคोเค เคฒเคเคจे เคธे เคญी เคตिเคाเคธ เคฎें เคฌाเคงा เคชเคนुँเคเคคी เคนै।
(8) เคชोเคทाเคนाเคฐ (Nutrition) - เคธเคจ् 1955 เคฎें เคตाเคเคฐเคฒू เคจे เค เคซ्เคฐीเคा เคเคฐ เคญाเคฐเคค เคे เคाเคฒเคों เคे เคตिเคाเคธ เคชเคฐ เคुเคชोเคทเคฃ เคे เคช्เคฐเคญाเคต เคा เค เคง्เคฏเคฏเคจ เคเคฐเคे เคจिเคท्เคเคฐ्เคท เคจिเคाเคฒा เคि เคुเคชोเคทเคฃ เคธे เคฌाเคฒเคों เคा เคถाเคฐीเคฐिเค เคเคตं เคฎाเคจเคธिเค เคตिเคाเคธ เค เคตเคฐुเคฆ्เคง เคนो เคाเคคा เคนै।
(9) เคถुเคฆ्เคง เคตाเคฏु เคเคตं เคช्เคฐเคाเคถ (Pure Air and Light) - เคถुเคฆ्เคง เคตाเคฏु เคเคตं เคช्เคฐเคाเคถ เคจ เคฎिเคฒเคจे เคชเคฐ เคฌाเคฒเค เค เคจेเค เคฐोเคों เคा เคถिเคाเคฐ เคฌเคจ เคाเคคा เคนै เคเคฐ เคเคธเคे เคชเคฐिเคฃाเคฎเคธ्เคตเคฐूเคช เคเคธเคे เคตिเคाเคธ เคฎें เค เคตेเคงाเคจ เคชैเคฆा เคนो เคाเคคा เคนै।
(10) เคช्เคฐเคाเคคि (Race) - เคช्เคฐเคाเคคीเคฏ เคช्เคฐเคญाเคต เคे เคाเคฐเคฃ เคฌाเคฒเคों เคे เคตिเคाเคธ เคฎें เคตिเคญिเคจ्เคจเคคाเคँ เคชाเค เคाเคคी เคนै| เค เคง्เคฏเคฏเคจ เคธे เคชเคคा เคเคฒเคคा เคนै เคि เคเคค्เคคเคฐी เคฏूเคฐोเคช เคी เค เคชेเค्เคทा เคญूเคฎเคง्เคฏเคธाเคเคฐीเคฏ เคฌเค्เคों เคตिเคाเคธ เคคेเค เคเคคि เคธे เคนोเคคा เคนै।
เคตिเคाเคธ เคी เค เคตเคธ्เคฅाเคฏें (Stages of Development)
Featured Post
Translation-Cum-Grammar Method
Translation-Cum-Grammar Method This method is also known as classical method. It is the oldest method and came in India with the Britishers....
-
International Understanding Meaning and Definition of International Understanding By international understanding is meant good understandi...
-
Preparation of Blue Print of Achievement Test Or Construction of Achievement Test Preparation of Blue Print of achievement test is very imp...
-
Utkarsh Education เคถैเค्เคทिเค เคเคฆ्เคฆेเคถ्เคฏों เคा เคเคถเคฏ เคถैเค्เคทिเค เคเคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคตिเคญिเคจ्เคจ เคเคฆ्เคฆेเคถ्เคฏों เคा เคเค เคोเคा-เคธा เคชाเคฐिเคญाเคทिเค เคธ्เคตเคฐूเคช เคนै। เคถैเค्เคทिเค เคเคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคे เค เคจ्เคคเคฐ...